به گزارش مهر، حالا دیگر همه اصفهانیها رودی را که برایشان مظهر همه چیز بود شبیه یکی از زیر گذرهایی میبینند که ماشینها در آن جاری میشوند و شاید دیری نپاید که مسیر غرب به شرق اصفهان را کسی روبان ببندد و کس دیگری قیچی به دست بگیرد تا افتتاحش کنند.
اما با همه اینها بی آبی زنده رود برای اصفهانیها داغی است که هرگز التیامی نمییابد و اگر چه پای درد و دل مردم بنشینی میتوانی چشمهایی را ببینی که بر لب خشکیده زاینده رود گریه میکنند.
جالب آنکه عمده مردم اصفهان دلایل خشک شدن زاینده رود را ناشی از عواملی همچون خشکسالی، احداث مترو و... میدانند ولی انتقال آب زاینده رود به رفسنجان، کرمان، یزد، کاشان و قم دلیل دیگری بر خشکی زنده رود بیان میشود.
دلیل و دلایل هرچه هست، کارشناسان این حوزه نیز ضمن اعلام میزان اندک آب انتقالی به استانهای مرکزی کشور، اعلام میکنند که خشکسالیهای اخیر و نیز ضرورت آبرسانی به برخی منابع صنعتی مانند پالایشگاه و ذوب آهن اصفهان عمدهترین دلیل بستن آب زاینده رود بوده است.
در کنار همه این مباحث، کارشناسان دیگری هم به طرح موضوع شایعه، آثار روانی آن و لزوم اعتماد مردم به نهادهای ذیربط اشاره میکنند.
اما اگر پای درد دل مردم چهارمحال و بختیاری (که زاینده رود از زمینها و مناطق آنان سرچشمه میگیرد) بنشینی، همواره از اینکه اصفهانیها حقابه آنان را به یغما میبرند، شکایت دارند و خود را نیازمندتر و محقتر برای بهرهبرداری بیشتر از این ثروت ملی میدانند که البته این موضوع نیز در نوع خود قابل تأمل است.
کمبود آب در ایران به خصوص در حوزه مرکزی کشور، موضوعی است که همواره نیازمند مدیریت بوده و هست و شاید به همین خاطر بود که شیخ بهایی سالیان دور حقابه ها را تعیین کرد اما با دور شدن از سالهایی که اصفهان به طراوت و شادابیش میبالید، حالا باید بر رنج این رود گریست و کسی نیز برای کارکردهای آمایش سرزمین جواب قانع کنندهای ندارد.
طومار شیخ بهایی در هم پیچید
در حقیقت مطالعات کارشناسی در رابطه با زاینده رود چنان به گوشهای پرتاب شده که طومار شیخ بهایی را درهم پیچیده تا از زنده رود تنها ماهیهایی بمانند که قطره قطره آب را از این رود گورستان شده التماس میکنند.
ادامه روند خشکسالی و سقوط نمودار بارندگی که سطح ذخیره آبهای پشت سدها را کاهش داده، متولیان تأمین آب کشور را بر آن داشته تا اقداماتی در دستور کار خود قرار دهند که یکی از این برنامهها، توقف توزیع آب کشاورزی در برخی استانهاست.
این در حالیست که وقتی که معاون وزیر نیرو در آخرین خبر تاکید کرد در صورت همکاری و توجه مردم در مصرف بهینه از منابع آبی میتوان محدودیتهای موجود را برطرف کرد، خیلیها خوشحال شدند، آنهایی که فکر میکردند با مدیریت آب میتوان زندگی زنده رود را نجات داد اما مدیریت و صرفه جویی تنها چیزی نبود که این رود پر آب به آن نیاز داشت.
در چند سال اخیر زمان بارش و ماه بارش تغییر و به سمت بهار گرایش پیدا کرده است غافل از آنکه کسری منابع آب کشاورزی ریشه در تاریخچهای 20 ساله دارد و مأموریت تأمین آب کشاورزی در این سالها به عهده وزارت نیرو و مدیریت صحیح مصرف آب به عهده وزارت جهاد کشاورزی محول شده است.
اما این مأموریتها در دو دهه گذشته یا به فراموشی سپرده شده و یا به دلایل مختلف به صورت ناقص انجام شده و همه این مأموریتها به رقم سادگی در آغاز تبدیل به مأموریتهایی غیرممکن شده است.
کار به همین جا ختم نمیشود چرا که طرحهای بسیار دیگری هم به خاطر بودجه و مسائل دیگر یا کامل اجرانشده و یا به صورت ناقص اجرا شدهاند.
یکی از این طرحها هم که از قبل آن قرار بود زاینده رود جان دوباره بگیرد احداث تونل سوم کوهرنگ بود که در سال 1377 سازمان آب منطقهای اصفهان به منظور تأمین و انتقال آب به میزان حدود 255 میلیون متر مکعب در سال، جهت تأمین قسمتی ازکمبود آب منطقه مرکزی ایران برای مصارف شرب صنعت، کشاورزی و افزایش حجم آب تنظیم شده سد زاینده رود اصفهان با استفاده از سد مخزنی کوهرنگ سه، طراحی و عملیات اجرایی آن را آغاز کرد اما با ورود این طرح به تونل پیچیده معادلات بودجهای و بوروکراسیهای نامربوط، هنوز هم باید صبر کرد تا آب از این تونل در شریان زاینده رود جاری شود.
این در حالیست که خشکی زاینده رود دمار از روزگار کشاورزان هم درآورده و البته بماند که کشاورزی کشور خیلی وقت است به برخی بیماریهای مزمن تاریخی دچار شده که در نهایت این بیماریها، خود را در شرایط بحران و خشکسالی نشان میدهد و یکی از پیامدهای این بیماریها، اتلاف آب کشاورزی در سطح وسیع در سراسر کشور است.
هرسال مقادیر زیادی آب را در بخش کشاورزی از دست میدهیم و علت آن نیز ادامه کشاورزی به روش سنتی است و متأسفانه آبیاری سنتی موجب خروج صدها میلیون مترمکعب آب از دسترس میشود، در حالیکه میتوان با پرداختن به روشهای نوین آبیاری نهایت صرفه جویی در مصرف آب را حفظ کرد ضمن اینکه افزایش محصول نیز از نتایج بهره گیری از روشهای نوین آبیاری است.
در این رابطه عباس حاج رسولیها عضو شورای اسلامی شهر اصفهان نیزمی گوید: برداشتهای بی رویه از حوزه زاینده رود موجب شده که بحث آب به مشکل حادی تبدیل شود و بر مشکلات استان بیافزاید.
وی با نگاه به 10 سال گذشته و اعمال مدیریت مجزا برای منابع آبی استان اضافه میکند: در10 سال گذشته مدیریت مجزا برای حوزه آبی زاینده رود مناسب نبوده و باید به مدیریتی واحد تبدیل شود.
از طرفی شاید بتوان به گفتههای کهرم استاد دانشگاه محیط زیست تهران هم اشاره کرد که مدیریت توزیع آب در سراسر کشور را مورد تردید قرارمی دهد و میگوید: مسئله اینجاست که سرمنشا زاینده رود مانند سالهای گذشته آب تولید میکند اما برخلاف تمام موازین به استان یزد منتقل میکنند و این امر موجب فاجعه میشود.
وی با تاکید بر نبود مدیریت صحیح منابع آبی اضافه کرد: اگر میزان بهره برداری از آب رودخانهها بر حسب توانشان تعیین شود این مسائل اتفاق نمیافتد.
این مباحث در حالی رخ میدهد که خشکسالی در ایران دیگر یک پدیده غیر مترقبه نیست. در واقع دیگر همه کارشناسان و حتی مردم میدانند که از هر 21 سال حدود 14 سال آن در ایران شرایط خشکسالی حاکم است و با توجه به این حقیقت مهم، غافلگیرشدن مسئولان و یا آماده نبودن آنها و ... به هیچ عنوان پذیرفته نیست.
اکنون که خشکترین روزها را طی سالیان گذشته پشت سر میگذاریم خشک شدن و نبود آب در زاینده رود و مرگ گاوخونی، به عنوان تالابی بینالمللی خبرهای تلخی است که نشانه کم کاری و سوء مدیریت مسئولان در بخش مدیریت منابع آب کشور است.
در واقع اگر از چند سال پیش مسئولان وزارت نیرو و جهاد کشاورزی به جای مقصر قلمداد کردن یکدیگر و گناه را به گردن دیگری انداختن طرحهای آبخیزداری، آبخوان داری و نیز اجرای سیستمهای نوین آبیاری و بحث حقابه ها را جدی میگرفتند اکنون ناچار نبودند آسانترین راه را برگزینند.
البته بماند که رشد سریع شهرنشینی در استان اصفهان، مانع از اتخاذ تدابیر لازم برای حفاظت از محیط زیست شهری به طور عام و منابع آبی استحصالی از حوضه کارون و زاینده رود(چهار محال بختیاری) به طور خاص شده است.
مصیب شیرانی کارشناس ارشد منابع طبیعی و محیط زیست گرایش مدیریت آب، در این رابطه معتقد است: ضعف این اقدامات کاملا مشهود بوده و ابعاد این مخاطرات هر روز گستردهتر میشود بنابراین چنانچه تدابیر لازمی در این مورد اتخاذ نشود و با توجه به کمبود منابع آب کشور در نتیجه خشکسالیها و تغییر الگوهای زندگی میتواند زمینهساز بحرانهای جدی در کشور باشد.
در این میان انتقال آب زاینده رود به یزد و کاشان و نایین نیز در تشدید بحران، نقشی مضاعف داشته است و این در حالیست که در چندین سال گذشته بارها توسط متخصص با انتقال آب بین حوضه ای شدیداً مخالفت شده است.
تخریب اکوسیستم زیبای زاینده رود و محیط زیست گاوخونی، دودی است که نه تنها به چشم مردم اصفهان میرود بلکه چشم ایران را کور میکند که از دلایل اصلی آن کاهش توریسم و گردشگر در اصفهان است.
خاتونآبادی عضو هیئت مدیره پیام سبز و استاد دانشگاه صنعتی اصفهان میگوید: کاوش در تاریخچه رودخانه زایندهرود، نشانگر وابستگی زیاد اصفهان به آن است و با توجه به اینکه زایندهرود دارای هویتی یکپارچه و تجدید ناپذیر است، این مسئله باید با پیگیری مسئولان حل شود.
وی تاکید میکند: جمعیت افرادی که از زایندهرود بهرهبرداری میکنند کم نیست که بتوان به سادگی از کنار این موضوع گذشت و با آن به تاریخ پیوست.
استاد دانشگاه صنعتی استان اصفهان میافزاید: اگر مسئولان استان اصفهان اقدامات لازم را برای رسیدگی به آب زایندهرود انجام ندهند به جایی خواهیم رسید که این استان خالی از سکنه خواهد شد.
خاتونآبادی تصریح میکند: میتوان گفت که تاریخ اصفهان مرهون این رودخانه است.
وی با اشاره به اینکه نباید منفعتهای شخصی خود را لحاظ کنیم، اظهار داشت: باید در راستای بهبود این بخش پیش رویم و منفعت آیندگان خود و استان را تأمین کنیم.
خشک شدن زاینده رود اکنون مشکلی است که به اساسیترین چالش برای مردم و شهروندان پاییندست زایندهرود تبدیل شده است.
خشکسالیهای اخیر عامل در ظهور و تشدید بحران زیست محیطی بوده و استان را با چالش جدی روبهرو خواهد کرد.
کارشناسان معتقدند ریشه اصلی بحران در اتفاقاتی است که طی سه دهه گذشته روی داده و میتوان گفت که ریشه اصلی بحران در تخلفات قانونی دربرداشت از حوزه، توسعه بدون لحاظ عدالت و رعایت حقآبهها، تفکیک مدیریت حوزه،عدم رعایت الگوی کشت مناسب، برداشت از حوزه بدون جایگزین کردن منابع است.
تابلوهای انتقال آب در قسمتهایی از مسیر رودخانه شاهدی جدی بر این ادعاست که آب زاینده رود به کجا میرود.
نبود کارشناسی صحیح در بخش کشاورزی و امور آب منجر به وارد آمدن خسارات بزرگی به بخش کشاورزی اصفهان شده و باعث شده که در این مناطق خانوادهها در تأمین مایحتاج زندگی خود با مشکل روبه رو شوند.
این در حالیست که به گفته مسعود دایی، بازرس انجمن خبرگان کشاورزی شهرستان اصفهان، افتتاح تونل سوم کوهرنگ نیز باعث برطرف شدن مشکل خشک سالی اصفهان نخواهد بود.
به گفته برخی زاینده رود جز آن که منبع آبیاری زمینهای کشاورزی در استان اصفهان است، شهر یزد را هم سیراب میکند و در آینده با اتمام تونل سوم کوهرنگ، پیش بینی میشود استان کرمان را نیز سیراب کند و اگر چه عدهای معتقدند هم اکنون نیز کرمان در حال سیراب شدن از زاینده رود است.
بازرس انجمن خبرگان کشاورزی شهرستان اصفهان در این رابطه تصریح میکند: آب زاینده رود سهم کسانی است که حق آبه دار هستند و در قدیم سهم آب را خریداری کردهاند اما با گذشت زمان و افزایش تعداد کارخانههای صنعتی در حاشیه زاینده رود و بهره برداری آنها باعث شد که از سهم حق آبه داران در این کارخانهها استفاده شود و همین امر اعتراضاتی را به دنبال داشته باشد.
اما پیامدهای خشکسالی و انتقال آب زاینده رود به استانهای دیگر به همین جا ختم نمیشود چراکه به گفته مدیرکل محیط زیست استان اصفهان، اولین پیامد زیست محیطی خشک سالی زاینده رود این است که از سد نکوآباد به پایین، حیات را از دست دادهایم و به صورت برنامه ریزی شده فقط به باغات آب رسانی میشود به طوری که حیات رودخانه در خطر است و در عمل سه تا پنج سال زمان نیاز است تا زاینده رود دوباره احیا شود.
در حالیکه مردم و کارشناسان از نابودی حیات زاینده رود و در نتیجه اصفهان صحبت میکنند، فتح الله معین عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به این که حق مسلم مردم اصفهان با زنده بودن زاینده رود محقق میشود، معتقد است: هیچ مسئولی راضی نیست رودخانه این گونه از دست برود البته نباید ناسیونالیستی هم برخورد کرد چون برخی تصمیمات گرفته شده، فرابخشی و فرا استانی است.
این عضو شورای اسلامی شهر اصفهان افزود: یک سری حق آبه در زاینده رود جریان دارد که از طریق کانالها جدا میشود و در زمان خشکسالی باید درصدی از سهم آب در این کانالها کاهش یابد اما این امر اعمال نمیشود و به همین خاطر ما با مشکل مواجه میشویم.
اما با وجود این که معین نیز از حل مشکل آب زاینده رود با بهره برداری از تونل سوم کوهرنگ صحبت میکند، هنوز بسیاری معتقدند که به دلیل نبود کارشناسی دقیق و تخصیص مدیریت آب به صورت سنتی به افرادی خاص و نیز موارد دیگر، در صورت افتتاح این تونل هم، مشکل آب زاینده رود و بخش کشاورزی رفع نخواهد شد.
روزهای غم انگیز مهمترین رودخانه فلات مرکزی ایران همچنان ادامه دارد و هرسال با نزدیک شدن به روزهای گرم سال اصفهان شاهد ترک برداشتن تن فرسوده زاینده رودش است.
شاید اجرای طرح چهارم با عنوان تونل بهشت آباد به دلیل توسعه صنعت و کشاورزی ضرورتی اجتناب ناپذیر و مورد نیاز است، طرحی که امید است در پیچ و خم حرفها و بودجهها گم نشود و به دنبال مفاد مفقوده طومار شیخ بهایی نرود.
کشور ما در ناحیه نیمه خشک از نظر بارندگی واقع شده است و حفاظت از منابع آّب یکی از اولویت های اساسی و مهم می باشد. کیفیت آب ارتباط مستقیمی با میزان بارش ها دارد . بر اساس آمارها میزان بارندگی سالانه در کشور ایران حدود 400میلیارد متر مکعب می باشد که 240میلیارد آن بخار شده و نزدیک به 60میلیارد آن به زمین فرو می رود.
کشور ما در ناحیه نیمه خشک از نظر بارندگی واقع شده است و حفاظت از منابع آّب یکی از اولویت های اساسی و مهم می باشد. کیفیت آب ارتباط مستقیمی با میزان بارش ها دارد . بر اساس آمارها میزان بارندگی سالانه در کشور ایران حدود 400میلیارد متر مکعب می باشد که 240میلیارد آن بخار شده و نزدیک به 60میلیارد آن به زمین فرو می رود. در نتیجه 80تا100میلیارد متر مکعب از بارندگی بصورت آبهای سطحی در مناطق مختلف کشور جاری می شود. از1648000کیلومتر مربع وسعت ایران، پس از کسر کردن میزان گستردگی کوهها ، تپه ماهورها ، باتلاق ها ، جنگل ها ، اراضی موات و بایر حدود 20میلیون هکتار زمین زراعی باقی می ماند.اگر به مساحت کشور ایران به دو صورت دو ناحیه شرقی و غربی توجه شود، درصد توزیع جمعیت ، آبهای سطحی ، آبهای زیر زمینی و مساحت بخش غربی کشور که شامل استانهای همچون خوزستان، بوشهر، لرستان و... خواهد بود بترتیب 30% ، 40% ، 40% ، 43% و 70% کل کشور خواهد بود.
درباره وضعیت بارندگی در ایران ، توجه به نکات زیر لازم است:
1- میانگین بارندگی سالانه کشور حدود 250 میلیمتر است که این عدد کمتراز میانگین بارندگی آسیا و حدودیک سوم میانگین بارندگی سالانه جهان می باشد.
2- وجود آب و هوای خشک و نیمه خشک در کشور و مشکلات ناشی از تغییرات آب و هوایی در طول سال و عبور کمربند بیابانی از کشور ایران.
3- توزیع نامتعادل طبیعی مکانی و زمانی جریان آبهای سطحی و عمقی( آبهای زیر زمینی) در انطباق با نیازهای آبی.
4- ریزش های جوی و آبهای سطحی کم، وضعیت نامشخص سطح آبهای زیر زمینی و محل آنها و عدم دسترسی آب دریا به منطقه استانهای مرکزی و کویری.
5- عدم برنامه ریزی در احیاء و مصرف آب( اعم استفاده از آبهای زیر زمینی – آبرسانی به مناطق مختلف)
6-تفاوت های اقلیمی و فرهنگی بیش از حد و شرایط توپوگرافی و جغرافیایی کاملا متفاوت در نقاط مختلف کشور
همچنین با توجه به خشکسالی های اخیر در ایران ، کیفیت منابع آب به شدت کاهش یافته است. خشکسالی پدیده ای خزنده است و به اشکال مختلفی انسان را متاثر می کند. بر اساس گزارش ها در سال 1380 حدود 6/2 میلیون هکتار زراعت آبی و 4 میلیون هکتار زراعت دیم و 1/1 میلیون هکتار از باغات تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته اند. خسارت ناشی از خشکسالی بر باغات در این سال بالغ بر 520 میلیون دلار بود.وزارت نیرو پیشبینی کرد که 120 شهر و 6000 روستا در ایران در سال 1387 با مشکل کمبود آب بطور جدی مواجه خواهند شد(سایت برنا،1387).خشکسالی همچنین منجر به وارد آمدن آسیبهای جدی به محیط زیست ایران نیز شد( خبرگزاری میراث خبر،25اردیبهشت1387).در حال حاضر وضعیت به مراتب بسیار نگران کننده تر از سال87است.
- نگرش مدیریت جامع به آب؛
- توجه به عرضه و تقاضا در کل چرخه آب؛
- آگاه سازی عمومی و مشارکت مردم در برنامه ریزی و مدیریت آب؛
- بر آورد ارزش اقتصادی آب در هر یک از حوزههای آبریز؛
- حفاظت و بازیافت در برنامههای بخشهای مصرف؛
- تدوین آییننامه اجرایی چگونگی مصرف آب؛
- تهیه و تدوین برنامههای اجرایی مدیریت خشکسالی؛
- توسعه و استقرار نظام بهرهبرداری مناسب با استفاده از روشهای نوین آبیاری و کم آبیاری؛
- تعین معیار برای راندمان آبیاری و به تبع آن سنجش کارایی آب به ازای یک متر مکعب؛
- اختصاص آب به محصولات با ارزش اقتصادی بالا و استفاده بهینه از آن؛
- تجهیز منابع مالی مورد نیاز و تمهیدات سازهای و مدیریتی به منظور ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت از سفرههای آب زیرزمینی در دشتهای با تراز منفی؛
- صدور مجوزهای بهرهبرداری از دشتها بر اساس مصرف معقول که با روشهای نوین آبیاری قابل دسترس باشد؛
-طرحهایی نظیر حفر چاه، انتقال آب از مناطق دیگر و آبرسانی به وسیله تانکر، از جمله اقدامات پیش بینی شده کوتاه مدت برای مقابله با خشکسالی و کمبود آب آشامیدنی شهرها و روستاهای در معرض خشکسالی است؛
- فرهنگ سازی در استفاده از آب؛
- آلوده نکردن آب از طرف تمامی دستگاهها، کارخانهها، شرکتها و حتی افراد؛
- بکارگیری تجربههای کشورهای موفق؛
- ساخت سدهای جدید و اصلاح شبکه و احداث شبکه ؛
- با حفر چاههای جدید؛
- بررسی شکستگیهای شبکهها از اتلاف آب جلوگیری خواهیم کرد؛
- اصلاح شبکه، احداث شبکه و احداث خطوط انتقال را میتوان نام برد؛
- تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان؛
- درکشت بهاره سیب زمینی و چغندر قند بر اساس میزان آب کشت و زرع کنند؛
- پمپاژها و حفر چاههای موقت، استفاده از تانکرها آبرسانی؛
- مبارزه با علفهای هرز، آبیاری در ساعات خنک روز، استفاده از کودهای مقاوم در خاکهای خشک،تنک کردن میوهها، بالابردن مقاومت درختان، شخم سطحی و ایزوله کردن جوبها و حرس سبز؛
- ذخیره پشت سدها را کنترل کرده تا آب به مقدار زیاد مصرف؛
مجموعه موارد مذکور همگی از نیاز به اصلاح ساختار مصرف، ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت از سفرههای آب زیرزمینی، استفاده درست در بهرهبرداری، حفاظت و بازیافت در بخشهای مصرف و … حکایت دارند. گویی کشورها در حال ورود به مبحثی جدید و حساس به نام “بحران آب” هستند
همانگونه که تنفس هوا امری بدیهی است مصرف آب هم نیاز حیاتی است . سابقا تصور می شد منابع آب نامحدودند ، اما امروزه حتی کشورهای پیشرفته ، محدودیت منابع آبی را درک نموده اند.
آب کیمیاترین منابع موجود در جهان است و از اساسی ترین الزامات فعالیتهای بشری محسوب می شود و اهمیت زیست محیطی آن را نمی توان نادیده انگاشت. متاسفانه فعالیت های بشری موجبات تنزل کمی و کیفی منابع آب را فراهم ساخته است.
پیش بینی های تکان دهنده به مدد آمار، وضعیت منابع آب جهان را بسیار مخاطره آمیز نشان می دهد .
سیاره زمین ( سیاره آب منظومه شمسی ) با کمبود آب روبرو شده است .فعالیتهای مخرب و استفاده نا کار آمد منابع آب و در کنار آن افزایش جمعیت و افزایش تقاضای آب منابع آب را در چند دهه اخیر به شدت محدود نموده است.سازمان ملل اظهار می دارد کمبود منابع آب سبب کاهش زمین های کشاورزی گردیده است و تولید مواد غذایی در دهه های اخیر به شدت مخاطره آمیزمی نماید .کمبود منابع آب به عنوان تهدیدی جدی برای حیات بشر مطرح است .
تغییرات آب و هوایی و کاهش جنگل های بارانی ، کاهش ضخامت لایه ازن همه و همه کمبود آب را تشدید می کنند.کمبود آب اثرات جانبی و غیر مستقیم نیز دارد.نظیرافزایش فقر و گرسنگی ، تخریب اکوسیستم ، بیابان زایی ، تغییرات آب و هوا و حتی صلح جهانی را مورد تهدید قرار می دهد . جهان امروز می بایستی با مشارکت دولت ها و بخش خصوصی در یافتن یک راه حل فوری و اضطراری برای پاسخگویی به بحران آب قدم های جدی تری بردارد.بررسی آماری میزان مصرف آب ، وضعیت آب در جهان را روشن تر می سازد.
به طور میانگین در سطح جهانی آب شرب و بهداشت 10 درصد مصارف را تشکیل می دهند و فعالیتهای صنعتی ، تفریحی و تجاری و سایر حدود 20 درصد و کشاورزی به تنهایی 70 درصد منابع آب را مصرف می نماید . در برخی از کشورها به ویژه کشورهای آفریقایی در مناطق صحرایی و ساحل آفریقا 90 درصد منابع آب صرف کشاورزی می گردد. _ شناسایی نقاط کم آب جهان توزیع مناسب آب در گستره جهان غیر یکنواخت و ناهمگون است . 2/3 جمعیت جهان در نقاطی ساکن هستند که تنها 1/3 بارش های سالانه را دارند ( آسیا ). در عوض نقاط پر آب جهان نظیر رودخانه آمازون و کنگو تراکم جمعیت کمتری دارند. بسیاری از نقاط پرتراکم جمعیت نظیر مدیترانه ، خاورمیانه ، هندوستان و چین با کمبود جدی آب در دهه های آتی روبرو خواهند بود. حتی برخی از نقاط قاره آمریکا به ویژه در نقاط جنوب غربی و مرکزی در برابر مخاطرات کم آبی آسیب پذیر می نمایند. از جمله خشکسالی کالیفرنیا در دهه های اخیر مؤید این نظر می باشد.پیش بینی خشکسالیهای آتی به دلیل تغییرات غیر قابل پیش بینی آب و هوا بسیار دشوار است. بسیاری از دانشمندان معتقدند توزیع آب جهانی تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارد.
در عین حال بخارات آب حاصل از زمینهای کشاورزی به نقاط دیگر هدایت می شوند. براساس برنامه زیست محیطی سازمان ملل پدیده ال نینو که از گرم شدن آب اقیانوس آرام آغاز می گردد خود معلول گرم شدن کره زمین می باشد. پدیده آل نینوکه با بروز سیلابهای شدید و خشکسالی های متناوب همراه است تهدید بالقوه ای برای کشاورزی محسوب میشود . به علاوه دمای فوق العاده زمین میزان تبخیر آب و کاهش رطوبت خاک را سبب می شوند. گسترش بیابان ها در آفریقا و دیگر نقاط جهان از عوارض پدیده ال نینو می باشد. تقریباً 100 کشور جهان در حال حاضر با گسترش بیابانها مواجه هستند . درواقع بر اساس مطالعات سازمان ملل 900 میلیون انسان در حال حاضر در نقاطی ساکن هستند که با خطر تغییر آب و هوا و گسترش بیابان روبرو می باشند. _ وضعیت کشاورزی در شرایط بحران آب محدودیت منابع آب اولین مانع گسترش و توسعه تولیدات کشاورزی در چند دهه آینده خواهد بود. تکنولوژی انقلاب سبز تولید محصولات کشاورزی را افزایش داده و سبب شده بازدهی زمین های کشاورزی با آبیاری مصنوعی 5 بار بیشتر از زمین های کشت دیم می باشد.
امروزه 45 درصد مواد غذایی جهان از زمین های کشاورزی با آبیاری تامین می گردد. با افزایش جمعیت انتظار می رود تولید این میزان به 70 درصد افزایش یابد. افزایش تولید محصولات کشاورزی فشار مضاعفی را بر منابع آب جهان وارد می نماید. کشاورزی با آبیاری یا کشت دیم کدامیک با توجه به محدودیت منابع آب گزینه بهتری است . به هر حال به دلایل اکولوژیکی کشت دیم مناسب تر است . توسعه زمین های دیم تا زمانی که به زمین های جنگلی و جلگه ها تجاوز می نمایند و باعث تغییرات رفتار زیست محیطی و کاهش تنوع زیستی می گردند ، مخاطره آمیز به نظر می رسد. در حال حاضر در جهان غذای کافی برای همه انسان ها موجود است .
مهم ترین دلایل گرسنگی ، معضلات اقتصادی ، اجتماعی و. سیاسی می باشند.مردم فقیر که فاقد شغل و زمین برای کشت هستند ، در آمد کافی برای تهیه غذا در اختیار ندارند گر چه تراکم جمعیت باعث تنزل کیفیت زیست محیطی می گردد. اما الگوهای نادرست مصرف در کشورهای صنعتی و پیشرفته باعث تشدید بحران آب و کاهش مواد غذایی در نقاط تشدید بحران آب و کاهش مواد غذایی در نقاط دیگر جهان می گردد. کمبود مواد غذایی در کشورهایی که با نرخ رشد بالا جمعیت روبرو هستند کاملاً محسوس است . از طرفی بروز خشکسالی ها ، معضلات اجتماعی ، تورم و کساد اقتصادی نیز وضعیت این کشورها را آسیب پذیر می نماید. وضعیت این کشورها به گونه ای است که با میلیون ها آواره ( در واقع آواره های زیست محیطی ) روبرو هستند که به ناچار سرزمین های خود را ترک می کنند و بالقوه موازنه زیست محیطی را در کشور میزبان به مخاطره می اندازند. _ الگوهای نادرست مصرف بحران های اجتماعی و اقتصادی کمبود آب را تشدید می نمایند .
در حال حاضر 4/1 میلیارد انسان از دسترسی به آب سالم محرومند و در عین حال نیمی از جمعیت جهان از فقدان تاسیسات بهداشتی ( فاضلاب ) در رنج هستند. در عین حال توسعه تاسیسات جدید با توجه به روند رو به رشد جمعیت پاسخگو نیست. تامین آب شرب سالم و ایجاد تاسیسات بهداشتی تصفیه فاضلاب برای سال 2025 به عنوان یک وظیفه اساسی و یکی از ارکان توسعه پایدار برای 5 میلیارد انسان که ظرف 25 سال آینده به جمعیت جهان افزوده خواهند شد، مطرح می باشد.
در حالی که توسعه صنعتی و ارتقاء استانداردهای زندگی الگوی مصرف آب در قرن 20 را به دو برابر افزایش داده است . _ توزیع عادلانه آب توسعه شهر نشینی به ویژه در کشورهای در حال توسعه تقاضای آب را در همه بخش های مصرف اعم ازکشاورزی ، شرب و صنعت افزایش داده است . بر اساس مطالعات ، کشورهای در حال توسعه به علت افزایش الگوی مصرف خانگی باعث کاهش آب مورد نیاز کشاورزی گردیده اند. به علاوه کمبود آب در نقاط شهری و حاشیه آنها از نظر اقتصادی تامین آب را با مشکلاتی روبرو ساخته است .
در حال حاضر بیش از 3/1 میلیارد انسان در فقر کامل زندگی می کنند و سرانه درآمد کمتر از 1 دلار در روز دارند و 2 میلیارد انسان دیگر تنها اندکی وضع بهتری از 3/1 میلیارد انسان فقیر را دارا هستند. پاسخ رسمی به بحران آب جهان سازمان ملل و بانک جهانی بر پایه مطالعات انجام شده و شناسایی وضعیت موجود استراتژی هایی را برای مقابله با بحران آب تنظیم نموده اند.یافته های آنان نشان می دهد که با توسعه استحصال آب و اصلاح توزیع آب می توان کارایی سیستم ها را تا 70 درصد افزایش داد. در حال حاضر راندمان سیستم ها 45 درصد می باشد . با وجود انجام این اقدامات جهان همچنان با کمبود آب برای 20 درصد جمعیت روبرو خواهد بود. بیشتر منابع آب جهان قبلاً استحصال شده اند و در واقع محدودیت های تکنولوژی برای استحصال آب بیشتر وجود دارد. بر اساس مطالعات انجام شده اگر توسعه منابع آبی به اندازه سال 1990 نیز باشد در دهه های آینده جهان با بحران آب روبرو خواهد بود. ساختار جدید آب پروژه های جدید ذخیره آب، روش های بهینه مدیریت منابع آب و بهره گیری از ابداعات و ابتکارات جدید از عوامل مهم مقابله با بحران های آب می باشند.
در کنار آن توسعه توجهات و احترام به ارزش آب و محیط زیست از اهمیت نهادینه تری برخوردار می باشد. برای دهه های زیادی بشر غیر مسئولانه از محیط زیست بهره یرده و بیش از نیاز ، منابع را مورد استفاده قرار داده است و در راستای تخریب و کاهش کیفیت منابع آب گام برداشته است. بران آب سیمای رفتارهای اجتماعی، اقتصادی، اکو لوژیکی و سیاسی بشر می باشد . کاهش و کمبود تولیدات کشاورزی از عواقب سوء بحران آب می باشد.
حل این بحران بدون مداخله انسان و اجرای برنامه های بلند مدت ممکن نخواهد بود و تاخیر در انجام وظایف هزینه های اقتصادی طرح های عمرانی را افزایش می دهد و باعث افزایش مخاطرات حیات انسان ها می گردد.
برای اولین بار در سال 1992 در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در ریو، پیشنهاد نامگذاری روزی به نام "روز جهانی آب" مطرح شد که هدف از این موضوع، ترویج و آگاهسازی مردم درباره آب از طریق پخش و اشاعه نشریات، برگزاری سمینارها، کنفرانسها و نمایشگاهها است.
به اعتقاد اعضای حاضر در این کنفرانس، روز جهانی آب "روز توجه عموم مردم به مسائل حیاتی آب " است و بر همین اساس سازمان ملل متحد دهه 2005 تا 2015 میلادی را " دهه بین المللی آب " با عنوان " آب برای زندگی " نامیده است.
تاکنون 14 شعار برای روز جهانی آب طی سالهای مختلف مطرح شده است. شعار این روز در سال گذشته میلادی " سازگاری با کم آبی " بود و امسال شعار " آب و سلامتی " برگزیده است.
تاریخچه روز آب در ایران باستان
با توجه به اینکه روز جهانی آب در دوم فروردین ماه هر سال در ایران مصادف با ایام تعطیلات نوروز است و عملا" امکان بهره گیری زیادی از آن برای آگاه سازی مردم درباره آب وجود ندارد.
این در حالی است که با مراجعه به تاریخ معلوم می شود که ایرانیان در گذشته روز سیزدهم اسفندماه هر سال را که "نوروز آبها" نام داشته به کنار چشمه ها و رودها می رفتند و با برپا کردن مراسم خاصی، عطر و گلاب در آبها می افشاندند. بر همین اساس سیزدهم اسفندماه روز ملی آب در ایران نامگذاری شده است.
شعار 2008 روز جهانی آب
شعار روز جهانی آب در سال 2008 " بهداشت" تعیین شده است. این موضوع به وسیله تمامی اعضای گروه آب سازمان ملل در هفته جهانی آب انتخاب شده است. درحقیقت آب، نشان دهنده بهترین مثال نظام ملل متحد به سوی شکل گیری "ملل متحدی واحد" در پشتیبانی و دستیابی به اهداف توسعه هزاره سوم است.
در سال 2008 میلادی به دلیل موضوعیت نامگذاری روز جهانی آب، سازمان بهداشت جهانی و یونیسف وظیفه هماهنگی کارهای برگزاری مراسم روز جهانی آب در دنیا را به عهده گرفته اند. این درحالی است که آب نقشی اصلی در پیشبرد اهداف توسعه هزاره، از جمله کاهش گرسنگی، آموزش جهانی، توانمندسازی زنان، بهبود سلامت، پایداری محیط زیست و گسترش همکاری برای توسعه دارد، در این راستا برای دستیابی به این اهداف، مدیریت هوشمند و دوراندیش این منبع ازرشمند و حیاتی شرط اصلی قلمداد می شود.
بر این اساس، سال 2008 با هدف تمرکز، جلب مشارکت و تشویق دولتها و بخشهای مرتبط به تلاش برای برخورداری 6/2 میلیارد نفر معادل 41 درصد از جمعیت محروم جهان از خدمات زیربنایی بهداشتی ، " سال بین المللی Sanitation " به معنای سامانه هایی که از طریق دفع کارآمد و موثر زایده های انسانی، سلامت افراد را حفظ می کنند نام گذاری شده است.
UNWATERو روز جهانی آب
رضا اردکانیان در خصوص عملکرد برنامه دهه بین المللی آب (UNWATER) به مناسبت روز جهانی آب گفت : فردا در ژنو برنامه مفصلی برای روز جهانی آب تدارک دیده شده است ضمن اینکه کل آژانسهای سازمان ملل متحد نیز برنامه هایی برای بزرگداشت این روز طراحی کرده اند.
مدیر برنامه دهه بین المللی آب افزود : سال جاری میلادی سال بهداشت پایه نامگذاری شده که در سایه آن تلاش می شود تمرکز بر روی کشورهایی صورت گیرد که از حداقل امکانات بهداشتی برای جمع آوری فاضلاب برخوردار هستند که عمدتا این کشورها شامل کشورهای آفریقایی هستند.
وی تصریح کرد : همچنین سال 2009 میلادی نیز با تصمیم گیری های اعضا سال حوضه های آبریز مشترک نامگذاری شده که در این راستا ایران به عنوان کشوری فعال در منطقه و غنی به لحاظ داربودن رودهای مرزی و حوضه های آبریز مشترک برنامه های خاصی در این زمینه خواهد داشت.
به گفته اردکانیان برنامه های روز جهانی آب در سال 2008 میلادی به کمک سازمان جهانی بهداشت و یونیسف برگزار و پشتیبانی می شو- نگرش مدیریت جامع به آب؛
- توجه به عرضه و تقاضا در کل چرخه آب؛
- آگاه سازی عمومی و مشارکت مردم در برنامه ریزی و مدیریت آب؛
- بر آورد ارزش اقتصادی آب در هر یک از حوزههای آبریز؛
- حفاظت و بازیافت در برنامههای بخشهای مصرف؛
- تدوین آییننامه اجرایی چگونگی مصرف آب؛
- تهیه و تدوین برنامههای اجرایی مدیریت خشکسالی؛
- توسعه و استقرار نظام بهرهبرداری مناسب با استفاده از روشهای نوین آبیاری و کم آبیاری؛
- تعین معیار برای راندمان آبیاری و به تبع آن سنجش کارایی آب به ازای یک متر مکعب؛
- اختصاص آب به محصولات با ارزش اقتصادی بالا و استفاده بهینه از آن؛
- تجهیز منابع مالی مورد نیاز و تمهیدات سازهای و مدیریتی به منظور ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت از سفرههای آب زیرزمینی در دشتهای با تراز منفی؛
- صدور مجوزهای بهرهبرداری از دشتها بر اساس مصرف معقول که با روشهای نوین آبیاری قابل دسترس باشد؛
-طرحهایی نظیر حفر چاه، انتقال آب از مناطق دیگر و آبرسانی به وسیله تانکر، از جمله اقدامات پیش بینی شده کوتاه مدت برای مقابله با خشکسالی و کمبود آب آشامیدنی شهرها و روستاهای در معرض خشکسالی است؛
- فرهنگ سازی در استفاده از آب؛
- آلوده نکردن آب از طرف تمامی دستگاهها، کارخانهها، شرکتها و حتی افراد؛
- بکارگیری تجربههای کشورهای موفق؛
- ساخت سدهای جدید و اصلاح شبکه و احداث شبکه ؛
- با حفر چاههای جدید؛
- بررسی شکستگیهای شبکهها از اتلاف آب جلوگیری خواهیم کرد؛
- اصلاح شبکه، احداث شبکه و احداث خطوط انتقال را میتوان نام برد؛
- تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان؛
- درکشت بهاره سیب زمینی و چغندر قند بر اساس میزان آب کشت و زرع کنند؛
- پمپاژها و حفر چاههای موقت، استفاده از تانکرها آبرسانی؛
- مبارزه با علفهای هرز، آبیاری در ساعات خنک روز، استفاده از کودهای مقاوم در خاکهای خشک،تنک کردن میوهها، بالابردن مقاومت درختان، شخم سطحی و ایزوله کردن جوبها و حرس سبز؛
- ذخیره پشت سدها را کنترل کرده تا آب به مقدار زیاد مصرف؛
مجموعه موارد مذکور همگی از نیاز به اصلاح ساختار مصرف، ایجاد تعادل بین تغذیه و برداشت از سفرههای آب زیرزمینی، استفاده درست در بهرهبرداری، حفاظت و بازیافت در بخشهای مصرف و … حکایت دارند. گویی کشورها در حال ورود به مبحثی جدید و حساس به نام “بحران آب” هستند
آب مجازی مقدار آبی است که یک کالا و یا یک فرآورده کشاورزی طی فرآیند تولید مصرف میکند تا به مرحله تکامل برسد و مقدار آن معادل جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان میباشد. به طور ساده می توان آب مجازی را مقدار آبی که برای تولید کالا مورد نیاز می باشد، تعربف نمود. صفت مجازی در این تعریف بدان معنا است که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند.
مقدار آب مجازی هر کالا یا محصول با توجه به شرایط اقلیمی و فرهنگی، مکان تولید، مدیریت و برنامه ریزی در طی روند تولید آن متفاوت است، به عنوان مثال آب مجازی یک کیلوگرم گندم در ایران و یک کشور اروپایی با هم متفاوت می باشد.
افزایش رقابت کشورها برسر آب، نیاز به غذا برای جمعیت در حال رشد و افزایش کم آبی در بسیاری از نقاط جهان از جمله دلایل مهمی هستند تا نگاهی به شیوه درست مدیریت آب در این کره خاکی و کشورخود داشته باشیم. وابستگی انسان به آب نشان میدهد که نیاز آبی برای تولید غذا بیش از نیازهای دیگر بشریت است به گونهای که یک انسان بالغ برای زنده ماندن، روزانه بیش از 2 الی 4 لیتر آب آشامیدنی احتیاج دارد و این درحالی است که 1000 برابر این مقدار، آب برای تولید غذا نیاز است و این خود دلیل مهمی برای پاسخ به این سؤال است که چرا مفهوم آب مجازی در زمانی که در خصوص تولید غذا صحبت میشود دارای اهمیت بالایی است.
مردم در هر قشری از اجتماع باید از اسراف مواد غذایی پرهیز کرده و با صرفه جویی در مصرف مواد غذایی و کالاها که سبب هدر رفتن آب می شود، این امانت را برای نسل های آینده حفظ نمایند. چرا که تقریباً در تولید همه چیز مقداری آب به کار رفته است و عدم استفاده صحیح و بهینه از لوازم روزمره زندگی، به معنای اسراف در آب و انرژی نیز هست.
خشکسالی به عنوان بی سروصدا ترین بلایای طبیعی در مقابل سیلاب به عنوان یکی از پر صدا ترین بلایای قرار گرفته است . این درحالی است که خطر و خسارت های ناشی از خشکسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی مانند : سیل ، طوفان ، آتش فشان و حتی زلزله است . ولی به دلیلی که مشاهده ی تاثیر تخربی خشکسالی نیاز به زمان به نسبت طولانی دارد ، مطالعه و تحقیق و نحوه ی برخورد با آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است .
برای درامان ماندن از زلزله ، آتش فشان و سیلاب کافی است برای مدت کوتاهی از مرکز وقوع این بلاها فاصله گرفت ، ولی در صورت وقوع خشکسالی ، کل یک جامعه در یک دوره زمانی طولانی خسارت خواهد دید و گریز ازآن بدون برنامه ریزی میسر نخواهد بود .
خشکسالی حالتی طبیعی و مستمر از اقلیم است ، در حالی که بسیاری به اشتباه آن را واقعه ایی تصادفی می پندارند این پدیده به تقریب در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد ، ولی مشخصه ی آن از یک منطقه به منطقه ای دیگر به طور کامل تفاوت دارد.
خشکسالی یک اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد چرا که خشکی ها صراٌ محدود به مناطقی با اندک بارندگی است و حالتی دایمی از اقلیم است .
خشکسالی جز بلایای طبیعی نامحسوس است .گرچه تعاریف متعددی برای این پدیده ارائه شده لیکن در کل حاصل کمبود بارش در طی یک دوره ی ممتد زمانی به طور معمول یک فصل یا بیشتر می باشد این کمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیت ها ، گروه ها و یا یک بخش زیست محیطی می شود . همچنین دمای بالا ، باد شدید و رطوبت نسبی پاین تر در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده و به طرز قابل ملاحظه ایی برشدت آن می توانند بیفزایند .
خشکسالی های اخیر درهرگروه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه ، نتایج اقتصادی ، تاثیرات زیست محیطی و دشواری های شخصی به بار آورده که جملگی باعث شده اند که آسیب پذیری تمامی جوامع به این پدیده ی زیانبخش طبیعی مد نظر قرار گیرد .
پیش گفتار
آبیکی از ارکان اصلی حیات بشری است بطوری که حیات بدون آن برای موجوات زنده به هیچ وج قابل تصور نیست . اگر چه کل میزان آب جهان ثابت است اما توزیع نامناسب آب در سطح جهان و ازهمه مهمتر فقدان آب سالم در بسیاری از نقاط جهان نگرانی های زیادی را پیش روی بشرقرار داده است .
حدود 70 درصد از سطح زمین را آب فرا گرفته است ولی متاسفانه بحران آب در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای کمربند خشک زمین مثل ایران ، به عنوان یکی از دغدغه های اصل فراروی آینده ایی جوامع خواهد بود . نمایه های این بحران امروزه به ویژه در شرایط خشکسالی به خوبی نمایان می باشد .
بطور کلی در نقاط مختلف کشور کاهش منابع آبی مناسب و نیاز روز افزون بخش های مختلف به آب را می توان از اثرات این بحران دانست .
اهمیت خشکسالی :
خشکی و خشکسالی با وجود شباهت های زیادی مترادف نیست . خشکی از ویژگی های بارز اقلیمی نواحی خشک و نیمه خشک دلالت برشرایطی دارد که میانگین بارش یا آب قابل دسترس ،کم باشد درحالی که خشکسالی در هر منطقه ای و با هرنوع آب وهوایی می تواند روی دهد .
خشکسالی ویژگی بازگشت و طبیعی اقلیم است و به تقریب در تمامی رژیم های اقلیمی رخ می دهد این پدیده ،علاوه بر مناطق با بارندگی کم ، در مناطق مرطوب نیز اتفاق می افتد بنابراین خشکسالی بر خلاف خشکی که یک خصومت دایمی است و به مناطق با بارش کم محدود می شود یک ناهنجاری موقت است .
خشکسالی به دوره یی از زمان اطلاق می شود که عرضه ی رطوبت در آن زمان در سطح مشخص کم تر از حد انتظار شرایط معمول آب وهوایی باشد و به طور کلی خشکسالی را از نظر جوی ، هیدولوژی و کشاورزی مورد بحث قرار می دهند وبعضی نیز اصطلاح خشکی از نظر جامعه شناسی را معرفی کرده اند که در آن آب در مقابل استحصال کم تر ازحد مورد انتظار برای فعالیت های اقتصادی و اجتماعی می باشد . بطور کلی خشکسالی از دو جزء تشکیل شده است :
جزء آب وهوایی که منجر به کاهش بارش و آب قابل استحصال می شود و جزء تقاضا برای مصرف آب به طور معمول دربرخورد با پدیده ی خشکسالی ، عمده فعالیت در جزء دوم ، یعنی کاهش تقاضا برای مصرف متمرکز می شود .ک با این حال اگر چه برنامه ریزی ها برای مواجه شدن با پدیده ی خشکسالی می تواند تا حد زیادی موثر باشد اما قبل از هر گونه برنامه ریزی باید مشکل های اساسی که مانع اجرای فعالیت مورد نظر می شود را شناسایی کرد .
بدون شک ، خشکسالی به عنوان یک پدیده ی آب وهوایی ممکن است هراز چند گاهی رخ دهد . اما آیا در طول دوره های خشکسالی گذشته به دنبال برنامه ریزی مدونی بوده ایم
سال گذشته به جهت ریزش ناکافی باران در ده ها شهر ایران ، همدان نیز دچار مشکلات زیادی گردید که هموطنان ما با جیره بندی آب روبه رو شدند و سد اکباتان دیگر جوابگوی آب مورد نیار مردم نبود . زیرا در شهر پر جمعیتی مثل همدان داشتن تنها یک سد مسلماً نمی تواند پاسخگوی نیاز آب مردم باشد و به دلیل کمبود بارندگی ،میزان تولید نیروگاه های برق آبی که حدود 10 درصد از برق تولیدی کشور را تامین می کنند به نصف کاهش یافته است .
در پی کاهش بارندگی و بروز خشکسالی و خشک شدن قنات ها در مناطق خشک و افت شدید آبدهی چاه ها نماز باران در برخی شهرها ، اقامه شد . ایران در فاصله سالهای 1377 تا1381 یک دوره خشکسالی را پشت سر گذاشته که خسارات زیادی رابه خصوص در بخش کشاورزی به جا گذاشت وآب آشامیدنی برخی شهرها ازجمله همدان سهمیه بندی شد .دوره خشکسالی درایران معمولاً پنج تا هفت ساله است .براساس روند چهل ساله اخیر سال گذشته نباید خشکسالی پدید می آمد درحالی که در نیمی از چهل اخیر شاهد خشکسالی بوده است .
بحران آب درجهان :
ایران تنها کشوری نسیت که در سال های اخیر با مساله ی بحران آب درگیر است بلکه جهان در حال تجربه بحران آب است . بیش از یک میلیارد از مردم جهان به آب سالم آشامیدنی و نیمی از مردم جهان به بهداشت مناسب دسترسی ندارند . بدون تغییرات اساسی ، بسیاری از مناطق جهان آب کافی برای تولید غذا ورشد جمعیت علی رغم اعمال سیاست های کنترل جمعیت ندارند . نابودی گونه های گیاهی و جانوری حقایق دیگری هستند که در بسیاری از نقاط جهان اتفاق افتاده و می توانند باعث تغییر روش زندگی نسل های آینده بشوند . بحران آب جهان ، یک بحران مدیریتی است . در قلب آن این سوال مطرح است : چگونه آب را می توان با بهره وری بالاتر مورد استفاده قرار داد؟ که جواب این سوال را می توان به صورت زیر خلاصه کرد :
- افزایش تولیدات با مصرف آب کمتر
- رقابت کمتر برسر آب
-نیاز کمتر به توسعه و ساخت سازه های زیر بنایی
- افزایش ایمنی و امنیت تولیدات غذایی
- داشتن آب بیشتر برای کشاورزی ، صنعت و مصارف خانگی و محیط زیست بهتر
در حال حاضر بحران آب نیازی به زنگ خطر ندارد . زنگ های خطر به صدا در آمده و می توان این بحران را مهار کرد
استفاده از توسعه منابع آب را قابل تحمل ساخت . برای موفقیت در مهار این بحران نیاز به یک بررسی و تحقیق کامل برای مدیریت سیستم های با پیچیدگی بالا داریم . اگر ما رفتارمان و همچنین روش مدیریت استفاده ازآب را تغییر دهیم ،قادر به رسیدن به یک آینده مطلوب برای زمین و مردم آن خواهیم بود .
بحران آب درایران :
بدون شک نامگذاری قرن حاضر با عنوان «درآب» از سوی کارشناسان اقتصادی و بسیاری به نعنی توجه کردن به این مایع حیاتی پبیش از پیش است . آب از گذشته های بسیار دور همچنان دارای اهمیت بسزایی بوده است .
یکی از مهم ترین مواردی که بسیار ی از سیاست ها به آن توجه دارند بحث آب و به موازات آن «بحران آب » و تبعاتی است که می تواند دراثر نبودش برای مردم جامعه و حتی یک حوزه زیست محیطی دشواری های زیادی ایجاد کند .
باید دقت داشت که نیاز به آب مقوله ای نیت که دارای محدودیت زمانی و مکانی باشد و بتوان با مایعی دیگر درصددجایگزین کردن ، کمبود و خلاء آن برآمد . ضمن آنکه براساس آمر موجود جمعیت جهان ، جمعیت کشور و کلان شهرهای ما همچنان درحال روند صعودی و افزایش است . از طرفی منابع آب در کشورهایی چون ایران ، محدود وبارندگی ها تقریباً یک سوم تا یک چهارم متوسط بارندگی دیگر نقاط جهان است . از سوی دیگر متاسفانه آلوده شدن آب ها ،چه سطحی و چه زیر زمینی درحال افزایش است .
در دهه های اخیر و به ویژه در سال پایانی قرن بیستم آب به عنوان موضوعی مهم کانون مباحثات و مذاکرات بین المللی قرار گرفته است .در سال های پیش مشکلات ، مسایل و کمبودهای آب در مقیاس محلی مطرح بود ، اما در شرایط فعلی و ازآن مهمتر در آینده این مشکلات در مقیاس های ملی ، منطقه ای و حتی جهان بروز خواهد کرد .
در گذشته آب بود ، اما برای رسیدن به آن محدودیت تکنولوژی وجود داشت . اکنون ، اصولاٌ آب اضافی برای توسعه وجود ندارد ومقدار آب تجدید شونده که هم اکنون کره زمین دریافت می ند معادل همان آبی است که هزارن سال پیش دریافت کرده و ثابت است.
باید توجه داشت مقدار سرانه مصرف آب به شدت درحال افزایش است . دلیل این امر به افزایش سطح رفاه و به تبع آن تنوع نیازهای آبی مربوط می شود .
شیوه های مقابه با بحران کم آبی :
برای مباره با کم آبی و مشکلات ناشی ازآن از روش های زیر پیشنهاد می شود :
الف- اولویت های مصرف
همزمان با کمبود بارندگی ، شرایط اقلیمی و آب وهوایی کشور دچار تغییر و جابجایی شده است . مثلاً گرمای بعضی شهرهای سردسیر در اولین روزهای سال جدید به 28 تا30 درجه رسید . گرمایی که معمولاً شهرها در تابستان شاهد آن بودند مثلا همدان همیشه شاهد برف های حجیم در کوه های خود بوده است درحالی که در دوسال اخیر در کوه های شهر همدان برف چندانی نیامده است .
ب) جیره بندی :
در پی کاهش بارندگی ، مسئولان وزارت نیرو از احتمال جیره بندی آب در برخی از استان های کشور در تابستان خبر دادند . به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران استان هایی چون : اراک ،یزد ، کرمان ،همدان و سیستان و بلوچستان درسال گذشته دچار کمبود آب وجیره بندی شدند .برای افزایش بارش باران و رفع بحران در سال گذشته بسیاری از استان ها نماز استسقا (باران) یه جا آورند .
اصلاح ساختارمصرف:
براساس آمارهای موجود در وزارت نیرو و میانگین سی ساله ، بارندگی سالانه ایران 250 میلی متر بوده است که همین آمار نشان دهنده این است که بارش سالانه کشورمان نسبت به جهان خصوصاٌ کشورهای اروپایی که بیشتر از700تا800 میلی متر درسال است بسار کمتر ازحد متوسط بارندگی است . در عین حال باروند صنعتی شدن کشورها ، به طور طبیعی پساب های صنعتی (شیمیایی ) هم افزایش چمشگیری می یابد فاضلاب ها به چاه های و سفره های زیر زمینی نشت می کنند که پیامد آن افزایش اپیدمی بیماری ها است .
موارد زیر نیز درحل بحران آب کارگشا می باشد :
1- تدوین آیین نامه اجرایی چگونگی آب
2- حفاظت و بازیافت در برنامه های بخش های مصرف
3- آگاه سازی عمومی و مشارکت مردم دربرنامه ریزی و مدیریت آب
4- توجه به عرضه و تقاضا در کل چرخه آب
5- توجه دقیق به مدیریت جامع آب
6- برآورد ارزش اقتصادی آب درهریک از حوزه های آبری
7- توجه به برنامه های اجرایی مدیریت خشکسالی
8- استفاده از روش های نوین آبیاری و کم آبیاری (آبیاری قطره ای)
9- ارتقاء سطح فرهنگ مردم و جامعه دراستفاده ازآب
10- به کارگیری تجربه های کشورهای موفق در زمینه ی کشاورزی
11-ساخت سدهای جدید و اصلاح و احداث شبکه
12- بررسی شکستگی های شبکه ها برای جلوگیری از اتلاف آب
13- طرح هایی نظیر حفر چاه ،انتقال آب از مناطق دیگر و آبرسانی به وسیله تانکر
14- کنترل ذخیره پشت سدها
15- پمپاژ ها و حفر چاه های موقت ، استفاده از تانکرهای آبرسانی
16- تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان
17- مبارزه با علف های هرز ، آبیباری درساعات خشک در روز (عصرها) ، استفاده از کودهای مقاوم درخاک های خشک ، تنک کردن میوه ها، بالا بردن مقاومت درختان ، شخم سطحی و ایزوله کردن چوب ها و حرس سبز ،
18- به کارگیری اندیشه علمی راهی جهت پیشگیری ازکم آبی
پس مسئولین و دست اندرکاران بحران آب نباید نگرشی مقطعی و آنی داشته باشند بلکه بایر بر مبنای مقابله اضطراری و تدوین یک برنامه بلند مدت منظم و مداوم جهت آمادگی و پیشگیری از گسترش این بحران جلوگیری کند و در این راه نه تنها مسئولین بلکه همه دستگاههای اجرایی و مردم از مجریان اجرای راهبردهای مدیرت کم آبی و کاهش اثرات خشکسالی می باشند .
در مواجهه با بحران آب باید تهدیدها به فرصت تبدیل کنیم و این مساله را امری انقلبی و ارزشی بدانیم که نه تنها یک ارگان بلکه تمام مردم ایران موظف به حل این مشکل هستند یرا در این موفقیت با یک معادله ی دو مجهولی مواجهیم
یک مجهول آن کمبود آب است که در مقابل آن باید راه حل علمی اندیشید و دوم این است که از این تهدید بالقوه چگونه یک فرصت بسازیم .هنر ما عبور آرام و منطقی از چالش کم آبی است یعنی باتدبیر ، سخت کوشی و مدیریت درست با کم ترین خسارت باید ازآن عبور کرد و مشکل ها را شناخت پس مردم را آگاه نمود و فرهنگ صرفه جوی را جا انداخت .
روابط عمومی ها نیز درحل بحران آب نقش به سزایی دارند زیرا درست صحبت کردن با مردن هنری برای روایط عمومیب ها محسوب می شود . آنان باید با تعامل و همکاری خود با صدا و سیما و رسانه های جمعی به صورت منسجم و مطابق با رویکرد های وزارت نیرو درجهت اطلاع رسانی به موقع و صحیح اقدامات لازم رابه عمل آورند . این ارتباط فنی ، زیبا ، با نشاط و استادانه باشد تمام توان خود را درحل این امر مهم به کار گیرند .
همه ی مردم به ایت مساله آگاه شوند که باید صرفه جوی در مصرف آب را از خودمان شروع کنیم و مشکل جامعه را مشکل خود و خانواده ی خود بدانیم و فرزندان خود را نیز از همان دوران کودکی با استفاده صحیح از طلای آب آشنا سازیم .چرا که آب تنها نعمتی است که جایگزین ندارد ونبود آن حیات را از انسان ها و تمام موجودات جهان سلب
می کند.
پیشنهادات:
1-حمایت از تحقیقات انجام شده در زمینه خشکسالی
2- احداث سدهای زیر زمینی
3- جدا کردن آب شرب از سایر مصارف شهری بی(کاری که در تمام کشورهای پیشرفته انجام شده است )
4- جلوگیری از تخریب و گسترش پوش گیاهی
5- ارتقاء سطح فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب خصوصاً دربین زنان خانه دار
6- آشنا کردن مردم با وسایل مربوط به خشکسالی و تشویق آنان به صرفه جوی ( به کمک رسانه ها )
7- نظارت مستمر بر منابع و مصارف
8- کنترل رشد جمعیت
9- استفاده از شبکه های مصرف آبیاری یا بهینه کردن روش سنتی آبیاری
10- بهساری شبکه های آب شهری
نتیجه گیری :
ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه می باشد رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مساله کم آبی رابه گونه یی بسیار جدی فرا روی کشور قرارداده است . در واقع خشکسالی نیز به عنوان یک پدیده ط طبیعی همچون سایر پدیده های طبیعی به مدد دانش ، آگاهی ،برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش لبنی و کنترل می باشد و خسارت های ناشی ازآن را می توان به حداقل رساند.
بحران آب و محدودیت منابع آب درحال حاضر برای بساری از کشورها و درآینده یی نزدیک برای کلیه کشورهای جهان به صورت یک معضل جدی می بایست مورد توجه قرار گیرد چرا که این محدودیت رشد و تعالی کشورها را می تواند تحت الشعاع قرار دهد .ازاین رو می بایست به دنبال مدیریت آب برای دوره های خشکسالی
بود ، نه مدیریت آب در دوره های خشکسالی ؟
متاسفانه تاکنون در خشکسالی های گذشته به صورت مقطعی عمل کرده ایم .پرداخت خسارت به کشاورزان ،استفاده از راهکارهای کوتاه مدت آبرسانی و تلاش های دیگری ازاین دست به هیچ وه کافی نبوده و جای برخورد جامع و همه جانبه همچنان خالی است .
شدت و حجم خسارت ها و روند فزاینده ی آنها به گونه یی است که ایجاب می کند تدابیر موثرتر و اساسی تری به خصوص جهت پیشگیری این وقایع به عمل آورد . آمار و ارقامی که هر ساله از طرف وزارت کشور اعلام می شود خسارت های وارده به مزارع در باغ ها و تاسیسات شهری و روستایی ،خسارت های ناشی ازعدم پوش گیاهی ، جنگلی و مراتع ،مسایل و مشکل های مربوط به فرسایش خاک و هدر رفتن این سرمایه ی ، انهدام رویش گاه های طبیعی و منابع زیست محیطی که امید زیادی به احیای دوباره آن ها می باشیم ،سهم بالاتری از آمار رابه خود اختصاص می دهد ولی همیشه درحاشیه قرار گرفته اند.پس بایید قدر این نعمت بزرگ الهی را بدانیم و درحفظ آن بکوشیم